In 2017 stonden we al stil bij de gevolgen van de toenemende e-commerce voor het milieu. We schreven toen dat 'in functie van de context, e-commerce wel eens het tipje van de ijsberg zou kunnen zijn van de groene technologieën' en 'aantoont dat nieuwe technologieën relevant zijn voor de energietransitie'.1
Die groei is flink crescendo gegaan, want de afgelopen vijf jaar is de omzet van online kleinhandelsverkopen met 165% toegenomen, en was eind 2019 goed voor 3.535 miljard dollar2.
Daarnaast kwam er in 2020, naast de steeds snellere groei die we de komende jaren verwachten, ook nog eens het versnellingseffect van de Covid-19 crisis bovenop. Dat betekende de zwanenzang voor heel wat fysieke winkels.
Hoe kunnen we de ecologische kostprijs van deze opmars van e-commerce correct inschatten? Vandaag, op een moment waarop elke sector wil stilstaan bij zijn ecologische voetafdruk en maatregelen neemt om deze te beperken, lijkt het ons meer dan ooit aangewezen om dit onderwerp te analyseren vanuit de specifieke invalshoek van zijn impact op klimaatverandering.
Een sector met een forse impact op het klimaat
De transitie naar nieuwe sociale gewoonten (telewerk, sociale afstand, enz.) die we in 2020 hebben aangeleerd, is niet neutraal vanuit ecologisch standpunt. Er zijn immers verbanden tussen consumptiegewoonten en het gebruik van vervoersmiddelen. Deze sector is op zich al verantwoordelijk voor 21 %3 van de uitstoot van broeikasgassen in Europa. Samen met elektriciteitsproductie is het de sector die het snelst zijn CO2-uitstoot zal moeten verminderen, zodat de Europese Unie haar uitstoot van broeikasgassen tegen 2030 met 44% kan terugdringen ten opzichte van het huidige niveau.4 Van die 21% wordt bijna driekwart gegenereerd door het wegtransport, hoofdzakelijk personenwagens en kleine bedrijfsvoertuigen die de e-commerce leveranciers gebruiken.
Op het eerste gezicht lijkt het dus voor de hand te liggen dat de opkomst van e-commerce gevolgen heeft voor het klimaat. Enerzijds gebeuren er tientallen ritten met personenwagens met verbrandingsmotoren naar winkelcentra. Anderzijds legt de koerier één traject af en levert hij al deze mensen de goederen af die ze willen kopen. Naast de sociale gevolgen van een dergelijke gedragswijziging, waar we hier niet dieper op zullen ingaan, is de impact van e-commerce op de uitstoot van broeikasgassen sterk afhankelijk van de aankoopwijze die ze vervangt, alsook van de impact op ons algemene gedrag als consumenten.
Uitstoot van broeikasgassen van voertuigen
Het ligt voor de hand dat een personenwagen CO2 uitstoot, maar dat geldt eveneens voor een bestelwagen. Die bestelwagen is immers groter en weegt meer en zal daarom veel meer CO2 uitstoten dan een personenwagen.
Bovendien maken niet alle consumenten gebruik van personenwagens om zich naar winkelcentra te begeven. Sommige wonen immers in de stad, waar de afstanden korter zijn, en waar men gebruik kan maken van openbaar vervoer dat weinig CO2 uitstoot. In feite zou alleen een massale overstap op 100% elektrische voertuigen het mogelijk maken dat e-commerce in de steden minder broeikasgassen uitstoot dan wanneer consumenten met de metro, de fiets of zelfs te voet naar winkels zouden zijn gereisd om hun aankopen te doen.
Bovendien zal de overgang van het individuele wagenpark in Europa naar 100% elektrische modellen tegen 2030 de marginale winst inzake de uitstoot van broeikasgassen als gevolg van e-commerce verminderen, waardoor de aantrekkingskracht van e-commerce voor het klimaat in dit opzicht afneemt.
Veranderend consumptiegedrag
De redeneringen waarbij e-commerce wordt vergeleken met kleinhandel veronderstellen vaak dat alle andere omstandigheden gelijk waren, en dat de ontwikkeling van e-commerce geen wijzigingen met zich zou meebrengen van de consumptiegewoonten.
We spreken over 'substitutie' wanneer e-commerce een aankoop vervangt die anders in een winkel zou zijn gebeurd.
Daarbij wordt iets te snel voorbijgegaan aan de mogelijkheid dat e-commerce ons meer neiging geeft om te consumeren, en ook aan de milieufactoren die daaruit voortvloeien. Deze vraag werd al ruimschoots bestudeerd, maar geen enkele van die studies heeft een definitief antwoord kunnen bieden, gelet op de diverse gewoonten, de types producten, en het feit dat het moeilijk is om te modelleren hoe een consument zich zou hebben gedragen zonder e-commerce.
Het is erg gemakkelijk om met één enkele klik toegang te krijgen tot duizenden producten op één website en erg gevarieerde producten te kopen met één transactie. Dat zijn factoren die hebben bijgedragen tot het succes van e-commerce, maar ze kunnen ook de impact ervan verklaren op het volume van de geconsumeerde goederen.
Uiteraard zijn dat niet de enige factoren. Nemen we bijvoorbeeld de modesector, waar de collecties bijna voortdurend worden vernieuwd, gekoppeld aan extreem lage verkoopprijzen. Die factoren dragen bij tot een groei van de omzetvolumes.
Retourneerbeheer
Een subtieler aspect dan de hoeveelheid goederen die gekocht worden via e-commerce is het aspect waarbij de goederen worden gekocht met de bedoeling om een deel ervan te retourneren, omdat we ze niet leuk vinden of niet passen.
Ook hier denken we meteen aan de textielsector. De studies die dit onderwerp hebben geanalyseerd5 tonen aan dat het retourneerpercentage een belangrijke invloed heeft op de uitstoot van broeikasgassen van e-commerce. Door deze retours stijgt de globale uitstoot van broeikasgassen van e-commerce, en neemt zijn ecologische voetafdruk toe. En dat geldt zeker wanneer de producten die worden geretourneerd ook nog eens terug naar Azië worden gestuurd om er te worden gerefurbished, of zelfs, zoals een bepaalde ngo Amazon verwijt, te worden vernietigd.6 We merken op dat het systematisch beroep doen op het retourneren van producten meer ingang vindt in de winkels, die zich verplicht voelen om hieraan mee te doen omdat ze anders niet kunnen concurreren met de e-commerce.7
Geen stap achteruit, maar meerdere stappen vooruit
Net zoals veel andere technologische innovaties die tot stand komen door technologische veranderingen, zorgt de opmars van e-commerce niet automatisch voor een verbetering op het vlak van de ecologische voetafdruk van onze activiteiten. Die impact hangt op de eerste plaats af van het gebruik dat we maken van deze nieuwe mogelijkheden. Indien e-commerce een voorwendsel wordt om te veel weinig duurzame producten te gaan kopen waarvan we een groot deel retourneren, dan is het mogelijk dat de ecologische voetafdruk van e-commerce zal toenemen, en dat onze doelstellingen inzake klimaatneutraliteit zo in het gedrang komen.
Onze analyse van de bedrijven in de sector alsook de gesprekken over ESG-aspecten die wij met hen voeren, willen ervoor zorgen dat ze snel overstappen op 100% elektrische voertuigenvloten, en dat ze deze voertuigen alsook hun IT-infrastructuur met 100% hernieuwbare energie voeden. Die twee maatregelen zullen andere negatieve gevolgen niet kunnen vermijden, met name de productie van afval of de consumptie van andere natuurlijke hulpbronnen. Maar ze zijn een geloofwaardig antwoord op de klimaaturgentie voor een sector waarvan de klimaatimpact alleen maar zal toenemen.
2 https://www.statista.com/statistics/379046/worldwide-retail-e-commerce-sales/
3 Eurostat gegevens
4 De Europese Unie heeft zich in het kader van het Parijse Klimaatakkoord verbonden om de uitstoot van broeikasgassen te reduceren met 45% tegen 2030 ten opzichte van het niveau van 1990. In 2019 heeft de Europese Commissie deze doelstelling opwaarts bijgesteld. Ze wil immers tegen 2030 de uitstoot met 55% verminderen en tegen 2050 klimaatneutraal worden. Die doelstelling van 55% is een vermindering met 44% ten opzichte van de uitstoot die in 2019 werd gegenereerd.
5 Zie met name Cullinane, S., et al. (2019). Retail clothing returns: A review of key issues. Contemporary Operations and Logistics, Palgrave Macmillan, Cham: 301-322.
6 https://www.amisdelaterre.org/destruction-de-produits-neuf-fin-de-l-impunite-pour-amazon/
7 “Retailers rethink returns policies as increase in ‘serial returners’ impacts bottom line”, https://home.barclaycard/press-releases/2019/05/retailers-rethink-returns-policies-as-increase-in--serial-return/
