Een betere voeding, betere levensstijl en betere geneesmiddelen hebben de levensduur overal ter wereld aanzienlijk verlengd. De levensverwachting is sinds 1950 wereldwijd met gemiddeld bijna 25 jaar toegenomen.[1]
Rijkere bevolkingsgroepen hebben bij de geboorte de hoogste levensverwachting. Iemand die vandaag in een economisch sterk ontwikkeld land wordt geboren, zal naar verwachting ouder dan 80 jaar worden.[2]
Terwijl de massamoordenaars van de vorige eeuwen zoals de pokken uitgeroeid zijn door vaccinatie, is dat niet het geval voor kanker. In tal van landen, waaronder België, Nederland, Frankrijk en Australië, is kanker de grootste doodsoorzaak geworden.
Het percentage oudere mensen in de maatschappij mag dan wel groeien als gevolg van de positieve evolutie, toch is het duidelijk dat kanker dit segment van de samenleving op een onevenredige manier bestookt. Net als de levensduur is ook het aantal gevallen van kanker gestegen: van 15% in 1960 tot 25% vandaag.
Het risico om de diagnose van kanker te horen te krijgen, verdubbelt bijna tussen de leeftijd van 30 en 40 jaar en ligt meer dan 4 keer hoger van de leeftijd van 30 tot 50 jaar. Iemand van in de 70 maakt meer dan 5 maal meer kans om de diagnose van kanker te krijgen dan iemand van in de 30.[3] Deskundigen zijn het er unaniem over eens dat het aantal kankergevallen de komende jaren aanzienlijk zal stijgen, wat vooral het gevolg is van zowel de groei als de veroudering van de wereldbevolking. Bijna 40% van de bevolking kan tijdens zijn of haar leven kanker krijgen.[4]
Hoe kan dat? Er zijn meer dan honderd verschillende types van kanker en drie algemene oorzaken van kwaadaardige tumoren: genetische overerving, infectie of sporadische tumor. Maar in alle gevallen verloopt het proces op dezelfde manier: celmechanismen die toezien op de kwaliteit, vertonen gebreken en het lichaam kan de mutantcellen niet vlug genoeg vernietigen. Naarmate we ouder worden, verzwakt ons vermogen om DNA te herstellen. Meer abnormale cellen verhogen de genetische instabiliteit, wat dan weer de kans op kanker doet toenemen. Bijna drie vierde van de genetische-mutatiehandtekeningen die worden voorgelegd voor kanker, worden ook aangetroffen bij veroudering.[5]
Ook kankercellen zelf hebben een aantal antiverouderingseigenschappen. Deze cellen geven hun levensduur een boost door vlijtig telomeren te produceren, die erom bekendstaan dat ze ons DNA beschermen tegen vernietiging, net zoals de dopjes op veters ze beschermen tegen uitrafelen. Anderzijds doet veroudering de telomeren aftakelen. Naarmate we ouder worden, verliezen we doorgaans met elke celdeling een klein stukje telomeer. En wanneer dit bestanddeel dat ons DNA beschermt, verloren gaat, sterft de cel af. In laboratoriumexperimenten hebben wetenschappers aangetoond dat door de productie van telomeren te stimuleren, de levensduur van muizen van verschillende leeftijden met 20% stijgt.[6]
Een cruciaal element bij dit experiment was dat kanker geen onvermijdelijk en ongelukkig gevolg was van de antiverouderingsbehandeling. Dankzij deze ontdekking hebben we nu hoop gekregen dat we langer kunnen leven buiten de schaduw van deze ziekte.
Belangrijk is dat de remedies die in laboratoria ontdekt worden, niet de enige middelen zijn om kanker te bestrijden. Hoewel de vele vormen ervan nog niet volledig begrepen zijn, nemen wetenschappers aan dat 90-95% van de risicofactoren voor kanker gewijzigd kan worden, m.a.w. dat we er iets aan kunnen doen. Deze risicofactoren omvatten gebrek aan lichaamsbeweging, blootstelling aan de zon, zwaarlijvigheid en omgevingsomstandigheden.[7] De strijd tegen roken, dat nog steeds verantwoordelijk is voor ongeveer een vierde van alle kankergevallen, is een mooi voorbeeld van hoe andere gewoonten het leven kunnen verbeteren. Volgens de WGO is bijna een derde van alle sterfgevallen door kanker te wijten aan die vijf belangrijkste risicofactoren op het vlak van gedrag en voeding: "30 tot 50% van de kankers kan momenteel voorkomen worden door een beter preventiebeleid, waarbij de risicofactoren verlaagd worden en bestaande wetenschappelijk onderbouwde preventiestrategieën toegepast worden", merkt de organisatie op.
Overlijden door kanker is sinds 1990 in rijkere landen drastisch gedaald (met gemiddeld 18%). Dit is te danken aan verbeteringen van de levensstijl die ondersteund worden door de inspanningen van nationale gezondheidszorgstelsels (bv. het nationale programma om kanker onder controle te houden in de Tsjechische Republiek). Langer leven betekent echter ook dat het aantal gevallen sterk zal blijven stijgen. Tegen 2040 zullen er naar schatting 27,5 miljoen nieuwe kankergevallen zijn, 60% meer dan in 2018.
Bovendien zullen, naarmate steeds meer economieën hun levensstandaard verbeteren, zowel een langere levensduur als meer kankergevallen waargenomen worden op continenten zoals Azië. Veranderende levensstijlen, zoals een grotere inname van calorieën en minder lichaamsbeweging, laten zich stilaan gevoelen.
De maatschappij en dan vooral de gezondheidszorgstelsels moeten zich voorbereiden op de ‘zilveren tsunami’, de steeds groter wordende golf van oudere mensen met gezondheidsaandoeningen die typisch zijn voor hun leeftijd. Enerzijds proberen onderzoekslaboratoria nieuwe antiverouderingsbehandelingen te ontdekken, zoals bv. de functie van de telomeren optimaliseren. Anderzijds zullen oncologische afdelingen in ziekenhuizen ongetwijfeld groeien, samen met de daarmee gepaard gaande screening en de verkoop van chirurgisch materiaal. De medische opleiding zal overhellen naar de behandeling van kanker. Big Data zullen de analyse en de prognose verbeteren, terwijl smartphone-apps een aantal van deze mogelijkheden in de handen van de patiënten zullen leggen.
Conclusie
De uitbreiding van farmaceutisch onderzoek, de mobilisatie van academisch onderzoek, de dynamiek van start-ups en biotechnologische bedrijven zijn allemaal bijkomende troeven in de strijd tegen kanker. Wetenschappelijke en technologische vooruitgang luidt de komst van preciezere, meer gepersonaliseerde en vooral efficiëntere geneesmiddelen in. Door steeds geavanceerdere combinaties van behandelingen beschikken professionele zorgverleners over steeds meer therapeutische hulpmiddelen, waardoor de overlevingspercentages stijgen en patiënten zelfs volledig herstellen. De beloftes met betrekking tot het wijdverspreide gebruik van immuno- en gentherapieën zijn een bron van hoop voor talloze patiënten. Kunstmatige intelligentie en gezondheidsgegevens zullen op dit vlak ook nieuwe inzichten opleveren. Deze nieuwe technologieën zullen een revolutie teweegbrengen in de opsporing, de behandeling en het in toom houden van kanker. Ze zullen op zijn minst een waardevol instrument zijn ter ondersteuning van de medische besluitvorming. Uiteindelijk hebben al deze initiatieven een universeel doel voor ogen, waar we ook hier bij Candriam achter staan: bijdragen aan een gezonder en langer leven.
EN HOE ZIT HET MET DE JONGEREN?
Kanker komt niet uitsluitend bij oudere mensen voor en niet alle kankers hebben te maken met leeftijd. Zo bestaat bijvoorbeeld in het VK de groep bij wie sinds het begin van de jaren 90 het aantal gevallen van hersenkanker en leukemie het snelst is toegenomen, uit mensen jonger dan 25. De absolute aantallen liggen nog steeds laag vergeleken met oudere mensen. Hoe dan ook brengen bepaalde kankerbehandelingen nare gevolgen mee die, hoewel ze voor alle leeftijden gelden, jongere patiënten vroeger en langer treffen. In één studie bleken 20 jaar oude overlevenden van kanker als kind dezelfde cumulatieve incidentie van ernstige, levensbedreigende en fatale chronische gezondheidsaandoeningen te vertonen als 50 jaar oude broers of zussen.[8]
BETERE SCREENING
Hoewel het oorzakelijke verband tussen de veroudering van de bevolking en het aantal gevallen van kanker bewezen lijkt, nuanceren sommige studies het een en ander. Verondersteld wordt dat deze stijging vooral te wijten is aan de vooruitgang op het vlak van screening, waarbij heel wat gevallen vroeger niet opgespoord werden.[9]
[1] https://bmcpublichealth.biomedcentral.com/articles/10.1186/s12889-018-5058-9
[2] Source OECD Health at a Glance 2017
[3] The Global Cancer Observatory (GCO) http://gco.iarc.fr/
[4] https://www.cancer.gov/about-cancer/understanding/statistics
[5] Alexandrov LB, Nik-Zainal S, Wedge DC, et al: Signatures of mutational processes in human cancer. Nature 500: 415-421, 2013.
[6] https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pmc/articles/PMC3494070/
[7] https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/18626751
[8] Arora M , Sun C-L , Ness KK , et al . Physiologic frailty among hematopoietic cell transplantation (HCT) survivors suggests accelerated aging and is a predictor of premature mortality: a report from the Bone Marrow Transplant Survivor Study (BMTSS). Blood 2015;126:739.
[9] Kanker in Frankrijk, INCa (februari 2015).